Sakarya Savaşı

Sakarya Meydan Muharebesi, Kurtuluş Savaşı'ndaki Atatürk tarafından çok büyük ve kanlı savaş anlamına gelen Melhame-i Kübra ifadesi ile anılan muharebe.

Sakarya Meydan Muharebesi Kurtuluş Savaşı'nın dönüm noktası sayılır. İsmail Habip Sevük Sakarya Meydan Muharebesinin önemini, "13 Eylül 1683 günü Viyana'da başlayan çekilme, 238 sene sonra Sakarya'da durdurulmuştur." sözüyle tasvir etmiştir.

Arka plan

Sakarya Meydan Muharebesi, Anadolu Türk tarihinin en önemli savaşlarından biridir. Yunan General Papulas tarafından Yunan ordularına Ankara'ya harekat emri verilmişti. Savaşı Yunan tarafı kazanırsa TBMM, Sevr Antlaşması'nı kabul etmek durumunda kalacaktı. Öte yandan yirmi dört tümen Rus askeri Kafkaslarda bu savaşın sonucunu beklemekteydi. Savaşı Türklerin kaybetmesi halinde Sevr hızlı bir şekilde uygulamaya geçirilecekti.

Savaş

TBMM Ordusu, Kütahya-Eskişehir Muharebelerindeki yenilgisinden sonra cephe kritik bir duruma düşmüştü. Cepheye gelerek durumu yerinde gören ve komutayı eline alan TBMM Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal Paşa ile İcra Vekilleri Heyeti Başkanı Fevzi Paşa, Batı Cephesi birliklerinin Yunan ordusuyla arada büyük bir mesafe bırakılarak Sakarya Nehri'nin doğusuna çekilmesine ve savunmayı bu hatta devam ettirmesine karar verdiler.

Mustafa Kemal Paşa, "Hatt-ı müdafaa yoktur; sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz." emrini vererek muharebeyi geniş bir alana yaydı. Böylece Yunan kuvvetleri de karargâhlarından uzaklaşıp bölünmüş olacaktı.

TBMM, 3 Ağustos 1921'de Genelkurmay Başkanı İsmet Paşa'yı azlederek, aynı zamanda Başvekil ve Milli Müdafaa Vekili de olan Fevzi Paşa'yı bu makama da atadı.

22 Temmuz 1921'de Sakarya Nehri doğusuna çekilmeye başlayan Türk ordusu, güneyden kuzeye 5'nci Süvari Kolordusu (Çal Dağı güneyinde), 12, 1, 2, 3, ve 4. Gruplar ve Mürettep Kolordu 1. hatta olacak şekilde tertiplendi.

14 Ağustos'ta ileri harekata geçen Yunan ordusu ise, 23 Ağustos'tan itibaren 3'ncü Kolordusu ile Sakarya Nehri doğusundaki Türk Kuvvetlerini tespit, l'nci Kolordusu ile Haymana istikametinde, 2 nci Kolordusu ile Mangal Dağı güneydoğusunda kuşatıcı taarruza başladı. Fakat bu taarruzlarında başarısız oldular.

Polatlı'ya ilerleyen Yunan piyadeleri. (Ağustos 1921)

Kuşatma taarruzunda başarı sağlayamayan Yunan kuvvetleri, siklet merkezini ortaya kaydırarak savunma mevzilerini Haymana istikametinde yarmak istedi. 9 Eylül'e kadar süren yarma teşebbüsünde de başarılı olamayınca, bulunduğu hatlarda kalarak savunmaya karar verdi.

Türk Ordusu'nun 10 Eylül'de başlattığı genel karşı taarruzla Yunan kuvvetlerinin savunma için tertiplenmesine mani olundu. 13 Eylül'e kadar süren Türk taarruzu sonucunda Yunan ordusu, Eskişehir-Afyon'un doğusu hattına kadar çekilerek, bu bölgede savunma için tertiplenmeye başladı.

Çekilen Yunan Ordusunu takip amacıyla harekata 13 Eylül 1921 itibariyle süvari tümenleri ve bazı piyade tümenleri ile devam edildi. Fakat teçhizat ve istihkâm yetersizliği gibi sebeplerle taarruzlar durduruldu. Aynı gün Batı Cephesi'ne bağlı birliklerin komuta yapısı değiştirildi. 1. ve 2. Ordu kuruldu. Grup Komutanlıkları lağvedilerek yerine 1.,2.,3.,4.,5. Kolordular ve Kolordu seviyesinde Kocaeli Grup Komutanlığı kuruldu.

Savaş, 22 gün ve gece sürmüş, 100 km uzunluğunda bir alanda cereyan etti. Yunan Ordusu Ankara'nın 50 km kadar yakınından geri çekildi.

Yunan ordusu geri çekilirken Türklerin kullanabileceği hiçbir şey bırakmamak için özen gösterdi. Demiryollarını ve köprüleri havaya uçurdu ve birçok köyü yaktı.

Muharebe sonrası

Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun zayiatı; 5713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 39.289'dur. Yunan ordusunun zayiatı ise; 3758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23.007'dir. Sakarya Meydan Muharebesinde çok fazla subay kaybı olduğu için bu Muharebeye “Subay Muharebesi” adı da verilmiştir. Mustafa Kemal Atatürk bu muharebe için "Sakarya Melhame-i Kübrası" yani kan gölü, kan deryası demiştir.

Yunanlılar için geri çekilmek haricinde başka bir seçenek kalmamıştır. Geri çekilirken Türk sivil halkına karşı yaptığı tecavüzler, kundaklamalar ve yağmacılık sonucunda bir milyon üzerinde sivil Türk evsiz ve barksız kalmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk ünlü "Hattı Müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. Bu satıh bütün vatandır.Vatanın her karış toprağı vatandaş kanıyla sulanmadıkça vatan terk olunamaz." sözünü bu savaşa atfen TBMM'de söylemiştir. Savaşın ardından Albay Fahrettin Altay, Albay Kazım Fikri Özalp, Albay Mehmet Selahattin Adil ve Albay Mehmet Rüştü Sakarya, Mirliva (Tuğgeneral)liğe terfi etti. Mustafa Kemal Paşa ise TBMM tarafından Mareşal rütbesine terfi ettirildi ve Gazi ünvanı verildi.

Sakarya Savaşı,Türk Tarihi'nde bir dönüm noktasıdır.

Sakarya Savaşı'nın kazanılmasıyla,Türk Milleti'nin genel savaşın kazanılacağına olan inancı yerine gelmiştir. İstanbul'da,tüm camilerde Sakarya Şehitlerine mevlütler okunmuştur. O ana kadar, Ankara'ya mesafeli duran İstanbul Basını'nda dahi bir sevinç duygusu oluşmuştur.

   Uluslararası toplumun (özellikle İngiltere'nin) TBMM güçlerine bakışı değişmiş ve Yunanistan, arkasındaki İngiltere desteğini kaybetmiştir.

Üst kademe komutanları

    TBMM Başkanı ve Türk Orduları Başkomutanı: Mirliva Mustafa Kemal Atatürk

    Başvekil ve Genelkurmay Başkanı: Birinci Ferik Mustafa Fevzi Çakmak

    Milli Müdafaa Vekili: Mirliva Refet Paşa

    Batı Cephesi: Komutanı Mirliva Mustafa İsmet İnönü

        1. Grup: Komutanı Albay İzzettin Çalışlar

            24. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Fuat Bulca

            23. Tümen: Komutanı Yarbay Ömer Halis Bıyıktay

        2. Grup: Komutanı Albay Mehmet Selahattin Adil

            4. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Sabri Erçetin

            5. Tümen: Komutanı Yarbay Mehmet Kenan Dalbaşar

            9. Tümen: Komutanı Albay Sıtkı Üke

    3. Grup: Komutanı Mirliva Yusuf İzzet Met

        7. Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Derviş

        8. Tümen: Komutanı Albay Kazım Sevütekin

        15. Tümen: Komutanı Albay Şükrü Naili Gökberk

    4. Grup: Komutanı Albay Kemalettin Sami Gökçen

        5. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Cemil Cahit Toydemir

        61. Tümen: Komutanı Albay Mehmet Rüştü Sakarya

    5. Grup: Komutanı Albay Fahrettin Altay

        14. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Mehmet Suphi Kula

        4. Süvari Tugayı: Komutanı Yarbay Hacı Mehmet Arif Örgüç

    12. Grup: Komutanı Albay Halit Karsıalan

        11. Tümen: Komutanı Albay Abdülrezzak sonra Yarbay Saffet

    Mürettep Kolordu: Komutanı Albay Kazım Fikri Özalp

        1. Tümen: Komutanı Yarbay Abdurrahman Nafiz Gürman

        17. Tümen: Komutanı Albay Hüseyin Nurettin Özsu

        41. Tümen: Komutanı Yarbay Şerif Yaçağaz

        1. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Osman Zati Korol

    Batı Cephesine Doğrudan Bağlı Birlikler

        2. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay Ethem Servet Boral

        3. Süvari Tümeni: Komutanı Yarbay İbrahim Çolak

    Mürettep Tümen: Komutanı Yarbay Ahmet Zeki Soydemir

        3. Kafkas Tümeni: Komutanı Yarbay Halit Akmansü

        6. Tümen: Komutanı Yarbay Hüseyin Nazmi Solok

        57. Tümen: Komutanı Yarbay Hasan Mümtaz Çeçen